Bir önceki yazımda, liderliğin onlarca tanım ve yaklaşım içerisinde değerlendirildiğini anlatmış ve birkaç örnek vermiştim. Özetle, belirli şartlar altında belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek için bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci demiştik.
Liderlik tanımlarında olduğu gibi iyi bir liderde bulunan özellikler de zamana, sınıflandırmaya ve ele alınan ölçüte göre değişmektedir.
Buna rağmen öne çıkan lider özellikleri vardır. Senelerdir üzerinde çalışılan bu kavram, lider olduğuna inanılan kişilerin davranışlarının incelenmesi ve onlardan beklentileri karşılama yaklaşımı ile desteklenmiştir.
1900-1930 Egemenlik ile gücün merkezliği ve kontrolü
1930'lar Egemenlikten çok etkileme ile kişilik özellikleri
1940'lar Grup yaklaşımı
1950'ler Grup, ortak amaçlar ve etkileme
1980'ler Toplum bilincinin ön plana çıkması
Takipçi elde etmek
Zorlama yerine etkileme
Kişilik özellikleri
Dönüşümsel süreç
ve günümüz
Kurumsallaşmıştır.
Müşterek amaç, takip edilen, etkileme ve grup bilinci, ortak hareket etme.
Sonu gelmeyen tartışma konularından birisi de liderliğin doğuştan gelen bir yetenek mi sonradan kazanılan bir değer mi olduğudur. Benim de görüşüm o yönde olmakla beraber son çalışmalar gösteriyor ki liderlik, doğuştan gelen bir yetenek değildir. Sonradan kazanılabilen becerilerden birisidir. Elbette ki yetişme tarzı ve hayattaki deneyimler liderlik profilini artı veya eksi yönde etkileyebilir. Ancak iyi bir lider profiline sahip olmak için ise eksi artı yönlerini belirlemek ve onları terbiye edip geliştirmek de bir liderlik vasfı veya örneğidir. Bugün gelinen noktada, tanıdık isimlerde eleştirdiğimiz özelliklerin zamanla takdir ettiğimiz hale geldiğini görebilmekteyiz.
Lider kavramını değerlendirirken aslında kastımız ETKİN LİDERLİK'tir.
Bir liderin sahip olması gereken nitelikleri ana hatlarıyla şöyle sıralayabiliriz (Budak & Budak, 2004);
Cesaret,
Uyuşukluğu ve engellemeleri göğüsleyebilecek irade gücü,
Dünyadaki değişimlere ayak uydurabilecek düşünme esnekliği,
Bilgi ve deneyim,
Amaca ve göreve bağımlılık ve bütünlüğü sağlayabilme.
Ralph Stogdill, 1904 ve 1947 yılları arasında yapılan 124 deneysel çalışmayı analiz etmiştir. Stogdill, liderlerin izleyicilerden farklı olan beş temel özelliğini belirtmiştir (Kerim, 2010). Bunlar;
Kapasite (Zekâ, dikkatli olma, orijinallik ve yargılama),
Başarı (Eğitim, bilgi ve atletik başarı),
Sorumluluk (Bağımlılık, girişim, kendine güven ve üstün olma isteği),
Katılma (Etkinlik, sosyallik, işbirliği),
Konum (Sosyo-ekonomik konum ve popülarite).
Günümüzün modern çağında, bir liderde olması gereken temel liderlik özelliklerinden bazılarını şöyle sıralanmaktadır (Kerim, 2010);
Lider kendisini tanımalıdır,
Lider dinlemesini bilmelidir,
İşinde uzman olmalı ve işleri basitleştirmelidir,
Grup üyelerini iyi tanımalı ve güvenmelidir,
Amaçları belirlemelidir,
Doğru ve hızlı karar almalıdır,
Sonuçları denetlemelidir,
Demokratik olmalı, grup üyelerini karara katmalıdır,
Zıt görüşleri davet etmelidir,
Lider geleceği görebilmelidir, geleceğin getireceği olumsuzluklara karşı sürekli olarak tetikte olmalı ve sağduyulu planlar yapmalıdır,
Ödün vermeyeceği amaçlar için, sabırlı, kararlı ve yüreklilikle direnmelidir,
En zor koşullarda bile umutsuzluğa kapılmamalı, çevresine sürekli güven vererek morali yüksek tutmalıdır,
Lider her şeyden önce tasarımcı olmalıdır,
Lider varsayımları test etmeli ve açığa çıkarmalıdır,
Alçak gönüllü olmalıdır,
Zamanı iyi kullanmalıdır,
Lider dürüst ve erişilebilir olmalıdır,
Çalışanlarının moralini yüksek tutmalıdır,
Takım çalışmasını ve birlikteliği özendirmelidir,
Gerektiği zaman risk almalıdır,
Hedefleri ve standartları belirlemelidir,
Aşırı denetleme yapmamalıdır ve eleştirmekten korkmamalıdır.
Eleştirilmekten korkmamalıdır.
J. Keith Londen, liderlik konusundaki bir yazısında ideal bir liderde görmek istediği yetenekleri ve kişiliği şöyle özetlemektedir (Budak & Budak, 2004).
Bir lider geleceği görebilmelidir, geleceğin getireceği belirsizlik ve risklere karşı sürekli olarak tetikte olmalı ve sağduyu ile planlama yapmalıdır.
Bir lider hiçbir zaman ödün vermeyeceği amaçları engelleyecek çabalara karşı sabır, kararlılık ve cesaretle karşı koymalıdır.
Bir lider en zor koşullar altında bile ümitsizliğe kapılmamalı, böyle bir durumda çevresine güven vererek morali yüksek tutmalıdır.
Bir lider ortaya çıkan sorunları, ne kadar büyük ve ne kadar beklenmedik olursa olsun, yaratıcı zekâsı ve akılcı yaklaşımı ile çözümleyebilmelidir.
Profesyonel bir lider, bilgi ve deneyimleriyle çevresindekilerin amaca yönelik çalışmalarına ve çevresindeki kişilerin yeteneklerinin geliştirmelerine yardımcı olmalıdır.
Bir liderin, çevresinin saygısını ve güveninin kazanması için adil olması, ahlak ve ilke sahibi olması gereklidir.
***
Tüm farklı yaklaşımlar ışığında, özetle liderlerin ortak özelliklerini 3 başlıkta inceleyebiliriz. Bunlar;
Bilgili olmak, gelecek odaklılık, karar verme becerisi, belirsizlikte panikleme gibi özellikleri içeren Entellektüel Özellikler, etki gücü bilinci, anlayışlı olma, tutarlılık ve güvenirlik gibi Sosyal Özellikler ve iş birliğine hazırlık, etkili olmak, politik zeka ve ufuk açıcı olmak gibi Kurumsal Özelliklerdir.
Liderlik, en başta etkilemektir. Bilgi birikimi, vizyon, etkili hitabet, güçlü iletişim, tutarlı ve örnek davranışlarıyla diğer insanlar için rol model olurlar.
Hayatın her alanında yaşadığımız sorunların temel sebebi iletişimsizliktir. Özellikle iş hayatında başarıya ulaşmak için sağlıklı iletişim önemlidir. Liderler, açık ve net iletişim halindedir. Konuştukları kadar harika dinleyicilerdir. Güçlü iletişime sahiptirler.
Tüm çalışanlar için karşılıklı güven ortamı olmazsa olmazlardandır. Kendilerini güvende hisseden tüm çalışanlar, gerçek performanslarını açığa çıkarmaya çalışırlar. Aksi durumda işlerini kaybetmeyecek asgari verimle çalışmalarını sürdürürler. Zaman da kurumdan koparlar. Güvenirlik için şeffaflık, hakkaniyet, iletişim, tutulamayacak sözlerin verilmemesi, yapılamayacak vaatlerin sunulmaması önemlidir.
Yine benzer beklentilerle, dürüstlük de etkin liderlerin özellikleri arasındadır. Bilinir ki, kendisine ve etrafına dürüst olanların daha çok sevilir ve saygı görür.
Her şeyin başlangıç noktası, tüm çalışanların enerjisini birleştirerek güçlü bir topluluk yaratan vizyondur. Liderlik bir yere ulaşmakla ilgilidir. Eğer siz ve çalışanlarınız nereye gittiğinizi bilmiyorsanız ortada liderlik de yoktur. Önemli bir amaç belirlemek, geleceğe dair geniş bir resim ortaya koymak, belirgin değerlerle bunları desteklemek, çalışanlarda aidiyet geliştirmek vizyoner liderlik için gereklidir. Tüm bunlar ne yaptığımızdan ziyade neden yaptığımızla alakalıdır.
Kurum kültürü, kurumun çalışma şeklini veya faaliyetlerinin sonucunu etkileyen, belirli insan topluluklarınca oluşturulan ve kurum çalışanları tarafından paylaşılan değerler, inançlar, beklentiler, normlar ve semboller bütünüdür. Örgütün en tepesinden başlayarak inşa edilir ve tüm çalışanların davranış modelleri belirlenir. Bunun için talimatlar vermek yerine destek olup, rehberlik sunma, çalışanların gerçek potansiyelini ortaya çıkarma, motivasyon sağlama, değişen ortama uyumlarını sağlama tümüyle kurum kültürüne inanan liderlik davranışlarındandır.
Etkili liderlik için, çalışanların performans ve motivasyonlarının en üst düzeyde tutulmasını sağlamak şarttır. Bunun için de tarafsız ve fırsat eşitliği sağlanması zorunludur. Kurum kültürü ile şekillenen çalışmalar, olası hataları da karşımıza çıkaracaktır. Bu hatalar gelişim süreçlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Lider, sakinliğini koruyarak, eleştiri ve farklı görüşlere saygı göstererek insan odaklı duruşunu destekler. Bunlarla birlikte gönüllü katılımı destekler, kendi içlerindeki lideri çıkarmalarına olanak sağlar. Onlara ilham verir, tutku ve coşkuyla organizasyona katkılılarını arttırır. Her aşamasında empati kurarlar.
Rekabetten hiç bir aşamada çekinmeyen lider, çalışanları arasında üstün niteliklere sahip kişileri keşfeder. Onların eksik kalan yönlerinin tamamlanması için eğitimleriyle yakından ilgilenir. Şirkette tutma konusunda çalışırlar. İki taraflı ve her iki tarafında karşılıklı ihtiyaçlarını karşılamakla alakalı olan bağlılığa önem verirler.
Günümüzde örgütlerin hiçbirisinin değişim, dönüşüm ve yoğun rekabet gibi faktörlere karşı duyarsız kalması mümkün değildir. Örgütlerin söz konusu faktörlerle başa çıkabilmeleri için örgütlerdeki liderler, örgütlerini yeniden yapılandırmalıdırlar. Diğer bir ifadeyle, çevre koşullarının değişimlerini dikkate alarak, örgütlerinde bir değişimi veya dönüşümü hayata geçirmek zorundadırlar.
Vizyonunu belirlemiş, bir hedefe odaklanan liderlerin daima planları vardır. Karşılaştıkları tüm engel ve belirsizliklerde paniklemezler. Sakin kalır ve ürettikleri yeni alternatif veya çözüm yollarıyla sonuca giderler. Her koşul altında, en doğru kararı alabilirler. İşlerine tutkuyla bağlı olduklarından, kararlılıklarından ödün vermezler.
Kendilerine ayrıcalıklar çıkarmaz. Belirlenen hedefe her zaman sürdürülebilir ve samimi gayretlerle ulaşabileceğini bilir. Kişisel çıkarları kenara koyar ve sorumluluk almaktan hiç bir zaman kaçınmazlar.
***
Görüldüğü gibi liderlik özellikleri çok geniş yelpazede değerlendirilebiliyor. Aslında, bir çok kavram birbiri ile iç içe geçmiş ya da tamamlayıcısı durumunda. Liderlerden beklentiler genellikle aynıdır. Kendini lider gören veya liderlik hedefleyenler öz farkındalıklarını arttırmalı, kendini iyi tanımalı ve içsel bir dürüstlük ile yetersiz olduğu niteliklerde kendini geliştirmelidir.
Unutulmamalıdır. Liderlik bir süreçtir.
Kaynakça
Kişisel Notlar, İş hayatında edinilen tecrübe, not alınan sözler, yenen kazıklar,
Kitap Okumaları Notları, Liderlikte Çıtayı Yükseltmek, Ken Blanchard, Salon Yayınları
Kitap Okumaları Notları, Liderin El Kitabı, Harvard Business Review, Optimist Yayınları
Kitap Okuma Notları, Liderlik, Harvard Business Review, Optimist Yayınları
Kitap Okuma Notları, Liderlik 2, Harvard Business Review, Optimist Yayınları
Internet Sitesi, https://www.mysoft.com.tr/liderlik-nedir-etkili-liderlerin-ortak-ozellikleri-nelerdir , Erişim 28.05.2021
Internet Sitesi, http://sumerliler.com/liderlik-ve-liderin-ozellikleri/ , Erişim 27.05.2021
Internet Sitesi, http://www.nkariyer.com/yonetim/2017/12/13/guclu-ve-iyi-bir-liderin-13-ozelligi , Erişim 28.05.2021
Akademik Makale, Dönüşümsel liderlik kavramı hakkında önde gelen teoriler ve Türkiye’de kavramı ele alan çalışmalar, Evren Ayrancı, Ercan Öge, ABMYO Dergisi
Ders Sunumu, https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/54986/mod_resource/content/0/7_%C3%96rg%C3%BCt%20K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC%20ve%20Liderlik.pdf, Erişim 27.05.2021
Ders Sunumu, Kurum Kültürü ve İletişimi, https://bozok.edu.tr/upload/dosya/tsac.pdf
Comments